مجازات بدنیمجازات بدنی از اصطلاحات علم حقوق است. به هرگونه آسیب یا ضربه فیزیکی (جسمانی) بر شخصی به جهت اعمال ضمانت اجرای یک سوء رفتار جنایی یا غیر جنایی، مجازات بدنی گفته می‌شود. نظام بین المللی حقوق بشر با تحمیل مجازات‌های بدنی به ویژه مجازات‌های بدنی شدید و خشن مخالف است و آن را مغایر با کرامت انسان می‌داند. نهادهای نظارتی، قضایی و شبه قضایی از جمله کمیته حقوق بشر به عنوان نهاد ناظر بر میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، مجازات‌های بدنی را ممنوع شمرده‌اند. ۱ - تعریف اصطلاحیاصطلاح مجازات بدنی (Corporal punish ment) با این که از حیث لغوی دارای معنی و مفهومی نسبتاً روشن است اما تاکنون در هیچ یک از اسنادی که در خصوص حمایت از حقوق بشر تدوین شده‌اند مورد تعریف قرار نگرفته است. به طور کلی به وارد آوردن هر گونه صدمه یا آسیب یا ضربه فیزیکی (جسمانی) بر شخصی به جهت اعمال ضمانت اجرای یک سوء رفتار جنایی یا غیر جنایی، مجازات بدنی گفته می‌شود. [۱]
H. Victor conde، A Hand book of International Human Rights Terminology،Second Edition، United states، ۲۰۰۳، p. ۵۰.
۲ - رویکرد نظام بین المللی حقوق بشرنگاهی اجمالی به رویکرد نظام بین المللی حقوق بشر نشان دهنده این نکته است که این نظام تلاش می‌کند وضع و اجرای مجازات‌های بدنی خشن و شدید را منع نماید. رویکرد نظام بین المللی حقوق بشر در این خصوص را می‌توان در دو سطح مشاهده نمود. ۲.۱ - ممنوعیت مجازات بدنی شدیددر مرحله نخست، ممنوعیت مجازت‌های بدنی به ویژه مجازات‌های بدنی شدید و خشن را که مغایر با کرامت انسان هستند می‌توان در پرتو اسناد مربوط به ممنوعیت شکنجه و رفتارهای غیرانسانی مشاهده نمود. در این دسته از اسناد به ممنوعیت مجازات‌های ظالمانه، تحقیرآمیز و غیرانسانی تصریح شده است و با توجه به تفاسیر و رویه‌هایی که از جانب نهادهای ناظر به آنها ارائه شده، مشاهده می‌نماییم که برخی از مجازات‌های بدنی در شمار مجازات‌های ظالمانه تحقیرآمیز و غیرانسانی ممنوع، شمرده شده‌اند. برخی از مهمترین اسناد مربوط به این دسته عبارتند از: ۱- کنوانسیون منع شکنجه و دیگر رفتارها یا مجازات‌های بی‌رحمانه، غیرانسانی یا تحقیر آمیز (۱۹۸۴)؛ [۲]
Convention Against Torture and other cruel، Inhuman or Degrading Treatment or purishment (۱۹۸۴)، UN Doc. A/ ۳۹/ ۵۱.
۲- ماده ۷ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی (۱۹۶۶)؛ [۳]
International Covenant on Civil and political Rights (۱۹۶۶)، Art. ۷، UN Doc. A/ ۶۳۱۶.
۳- ماده ۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر (۱۹۴۸)؛ [۴]
Universal Declaration on Human Rights (۱۹۴۸)، Art. ۵، UN Doc. A/ ۸۱۰.
۴- ماده ۳ کنوانسیون اروپایی حمایت از حقوق بشر و آزادی‌های اساسی (۱۹۵۰)؛ [۵]
Convention for protection of Human Rights and Fundamental Freedoms (۱۹۵۰)، Art. ۳، ۲۱۳ UNTS ۲۲۲.
۵- ماده ۵ کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر (۱۹۶۹)؛ [۶]
American Convention on Human Rights (۱۹۶۹)، Art. ۵، OEA/ Ser. L. VII،۲۳ DOC. Rev. ۲
۶- ماده ۵ منشور آفریقایی حقوق بشر و ملت‌ها (۱۹۸۱). [۷]
African (Banjul) Charter on Human and peoples Rights (۱۹۸۱)، Art. ۵، OAU Doc. CAB/ LEG/ ۶۷/۳ Rev. ۵.
تعداد این دسته از اسناد بسیار زیاد است.۲.۲ - ممنوعیت مجازات بدنیدر مرحلۀ دوم در برخی از اسناد ممنوعیت اعمال مجازات بدنی بطور خاص بیان شده است. به عنوان نمونه در قطعنامه شماره ۴۴۰ دوم دسامبر ۱۹۵۰ مجمع عمومی سازمان ملل متحد، قاعده ۳۱ مقررات مربوط به حداقل رفتار با زندانیان (۱۹۵۵)، ماده ۲۱ رهنمودهای سازمان ملل برای پیشگیری از بزهکاری نوجوانان (رهنمودهای ریاض) (۱۹۹۰)، ماده ۳ مشترک کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو و... به ممنوعیت مجازات بدنی تصریح شده است. ۳ - نظر نهادهای نظارتی و قضاییدر برخی از اظهارنظرهایی که از جانب نهادهای نظارتی، قضایی و شبه قضایی صورت گرفته است، منوعیت مجازات‌های بدنی بیان شده است. به عنوان نمونه کمیته ضد شکنجه، اعمال مجازات بدنی را مغایر با مقررات کنوانسیون منع شکنجه (۱۹۸۴) می‌داند. [۸]
CAT/ C/ SR. ۴۴. S ۵۵، CAT/ C/ SR. ۹۵. S. ۷۶، CAT/ C/ SR. ۲۰، S. ۵۵، CAT/ C/ SR. ۲۱۹، S ۳۳.
کمیته حقوق بشر به عنوان نهاد ناظر بر میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی نیز در تفسیر عمومی شماره ۷ خود در سال ۱۹۸۲ ممنوعیت ماده ۷ را شامل مجازات بدنی مفرط می‌داند [۹]
HRC، General Comment No. ۷، UN D oc. A/۳۷/ ۴۰، Annex V، Para. ۱-۳ (۱۹۸۲)، HRI/GEN/ ۱/ Rev. ۱ (۱۹۹۴). P. ۷.
ومجدداً در سال ۱۹۹۲ در تفسیر شماره ۲۰ خود بر شمول ممنوعیت ماده ۷ میثاق مذکور نسبت به مجازات‌های بدنی تاکید می‌نماید. [۱۰]
HRT، General Comment no. ۲۰، UN Doc. EN/ ۱/ Rev. ۲ ،p. ۳۱.
همچنین کمیته مذکور در برخی از پرونده‌هایی که مورد رسیدگی قرار داده است بر غیرانسانی برشمردن برخی از مجازات‌های بدنی خاص تاکید نموده است. [۱۱]
ر. ک برای دیدن نمونه: Alex Conte and Scott Dividson and Richard Burchill، Defiming Civil and political Rights (the Jurist prudence of the united Nations Human Rights Committee)، First published، Ashgate، ۲۰۰۱،pp. ۹۸ -۹۹.
رویکردی نسبتاً مشابه نیز توسط نهادهای منطقه‌ای نظیر دیوان اروپایی حقوق بشر در این خصوص اتخاذ شده است. [۱۲]
ر. ک برای توضیح: Malcolm D. Erans and Rod morgan، preventing Torture، First published، Clarendon press، oxford، ۱۹۹۸،p. ۹۰.
علاوه بر این بسیاری از گزارشگران ویژه نیز بر ممنوعیت اعمال مجازات بدنی تاکید کرده‌اند. [۱۳]
UN Doc. E/ CN. ۴/ ۱۹۹۸/ ۵۹ CORR ۱، UN Doc. E/ CN. ۴/ ۱۹۹۳/ ۴۲، PARA. ۲۸۳
گر چه پذیرش ممنوعیت مطلق اعمال مجازات‌های بدنی در نظام حقوق بشر بسیار دشوار است و تنها در برخی صورت‌ها نظیر اعمال تنبیه و مجازات بدنی نسبت به کودکان می‌توان چنین ممنوعیتی را بطور مطلق دریافت.۴ - نتیجهگیریاما با توجه به مباحث مطروحه می‌توان نتیجه گرفت که رویکرد نظام بین المللی حقوق بشر با تحمیل مجازات‌های بدنی به ویژه مجازات‌های بدنی شدید و خشن مخالف است و آن را مغایر با کرامت انسان می‌داند. البته گاهی این مخالفت به جهت غیرانسانی شمردن ماهیت این مجازات‌ها و گاهی به شیوه اجرای آنها و گاهی به عدم تناسب جرم ارتکابی با مجازات منتسب می‌شود. تردیدی وجود ندارد که مراد از ممنوعیت مجازات‌های بدنی مجازات‌هایی است که مطابق فرایند دادرسی عادلانه به افراد تحمیل می‌شود. چرا که ممنوعیت تحمیل مجازات‌های خارج از فرایند دادرسی عادلانه (منصفانه) مطابق با سایر اصول و قواعد حقوق بشری امری بدیهی است. ۵ - پانویس
۶ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «مجازات بدنی»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۸/۱۱. |